Kiedy myślimy o osobie „antyspołecznej” często przywołujemy obraz przestępcy, którego zbrodnie mrożą krew w żyłach. Jednak są to przypadki skrajne. Nie wszystkie osoby z antyspołeczną osobowością to przestępcy. Są także jednostki, których postępowanie mieści się w granicach normy. Często odnajdują się w świecie nastawionym na rywalizację, gdzie naginanie reguł i myślenie o sobie jest odbierane jako warunek osiągnięcia sukcesu. Pomiędzy tymi dwoma skrajnymi światami – brutalnych zbrodni i sukcesów w sferze biznesu mieści się jeszcze wiele innych ludzi z osobowością antyspołeczną. 

 

• problemy z kontrolowaniem własnych emocji; 

• płytkość emocji i chłód emocjonalny -  nieodczuwanie poczucia winy, wyrzutów sumienia czy współczucia;

• podejmowanie decyzji pod wpływem impulsu, nie zważając na konsekwencje swoich zachowań przy jednoczesnej obojętności na krzywdy wyrządzane innym;

• nieprzestrzeganie norm prawnych, społecznych czy moralnych;

• w relacjach z innymi przeważa rywalizacja, kłamstwa i manipulacja w celu  osiągnięcia przyjemności lub osobistego zysku, okazywanie dobroci odbierane jest jako słabość, a zaufanie postrzegane jako naiwność.

 

• Osobowość antyspołeczna zachłanna – te osoby mają poczucie, że są celowo odrzucane przez innych oraz że życie nie dało im tego „co im się należy”. Wierzą, że pozbawione są możliwości zaspokojenia własnych potrzeb oraz zazdroszczą innym udanego życia. Ciągle chcą udowodniać swoje osiągnięcia czy władzę innym, ale także samym sobie. Odczuwają brak spełnienia, niezadowolenie i pustkę niezależnie od tego co osiągną. 

• Osobowość antyspołeczna nomadyczna - z cechami osobowości schizoidalnej i unikającej. Osoby te czują się odrzucone i mają o sobie opinie pechowców, przeklętych przez los. Często wybierają życie wędrowne, nie dbają o własne bezpieczeństwo, popadają w nałogi czy zajmują się prostytucją. Niektórzy bywają bierni, ale inni pod wpływem złości i niechęci mogą wyładowywać się na słabszych np. w brutalnych napadach. 

• Osobowość antyspołeczna wroga - z cechami osobowości sadystycznej i paranoicznej. Są to osoby zaczepne, zawzięte i dokuczliwe. W swoich czynach są brutalne i okrutne, motywowane nienawiścią. Często od innych spodziewają się zdrady, a za domniemane krzywdy pragną ukarania i zemsty. Nie mają wyrzutów sumienia i nie odczuwają strachu. 

• Osobowość antyspołeczna ryzykująca - z cechami osobowości histronicznej. Takie osoby lubią ryzyko, są uparte i śmiałe. Chcą być podziwiane przez innych za swoją odwagę i uchodzić za nieustraszonych. Często jednak ich zachowanie odbierane jest jako nieodpowiedzialne przez niezważanie na konsekwencje.

• Osobowość antyspołeczna broniąca własnej reputacji - z cechami osobowości narcystycznej. Osoby te planują swoje czyny by wzbudzały szacunek u innych. Stale potrzebują potwierdzenia swojej doskonałości i niezależności. Kiedy ktoś podważa ich pozycję może spowodować nawet wybuch agresji. Bycie twardym to jednak przeważnie postawa obronna, by utrzymać reputacje.

 

Nie wszystkie osoby antyspołeczne dopuszczają się przemocy. Trudno określić jednak zagrożenie jej wystąpienia. W antyspołecznych zaburzeniach osobowości, kiedy dochodzi do agresji i przemocy, zostaje ona skierowana wobec osób obcych lub z którymi ma się bardzo słabe więzi. Ofiary są zwykle odczłowieczane. Osobowości antyspołeczne mogą dokonywać różnych przestępstw od kradzieży, gdzie motywacją jest pragnienie posiadania do bardziej skrajnych zachowań np. pobić, gwałtów czy nawet zabójstw. Może być również tak, że osoba antyspołeczna ma silny wpływ na osobę z innym zaburzeniem osobowości, że ta staje się współtowarzyszem w zachowaniach przemocowych, pomimo że sama nie przejawiała agresji.

 

Terapia dla osób z antyspołecznym zaburzeniem osobowości

Pomoc terapeutyczna dla osób z tym zaburzeniem osobowości jest niezwykle trudna. Osoby z osobowością antyspołeczną zazwyczaj nie uważają swoich zachowań jako zaburzonych. Mają trudności z nawiązaniem kontaktu terapeutycznego oraz przejawiają w nich skłonności do manipulacji. Poprawa zachowania jest zazwyczaj doraźna i nastawiona na bezpośrednie korzyści. Możliwe jest jednak uzyskanie pewnej poprawy z zakresie empatii oraz przetwarzania informacji pozwalających na realną ocenę sytuacji, by zaniechać zachowań agresywnych czy ryzykownych. Pewną skuteczność wykazują terapie behawioralne skupione na nagradzaniu zachowań pożądanych i wygaszaniu niepoprawnych oraz wieloletnie programy reedukacyjno-resocjalizacyjne. Największe szanse mają jednak oddziaływania profilaktyczne skierowane do dzieci, które przejawiają czynniki ryzyka np. dzieci zaniedbywane czy będące ofiarami przemocy. 

 

Dzieci, które w swoich rodzinach doznają przemocy lub zaniedbania mogą przyjąć postawę, że świat jest miejscem, gdzie nie ma przebaczenia oraz współczucia. Nie uczą się empatii, wrażliwości na potrzeby czy uczucia innych. Mogą mieć problemy z kontrolą własnych emocji, w tym agresji. Rodzic używający przemocy staje się wzorcem dla stosowania przemocy. Dzieci uczą się, że przemocą mogą coś zyskać, wymusić u kogoś dane postępowanie np. u słabszych rówieśników. Również dziecko, które jest świadkiem przemocy jednego z rodziców wobec drugiego, może w przyszłości powielać taki model zachowania w swoich relacjach. Dlatego tak istotne jest, by zgłaszać przypadki przemocy domowej. 

W powiecie rzeszowskim osoby doświadczające przemocy w rodzinie mogą szukać pomocy w m.in Ośrodkach Pomocy Społecznej funkcjonujących w każdej gminie, w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Rzeszowie oraz Ośrodku Interwencji Kryzysowej w Górnie. 

 

Joanna Kiszka – psycholog 

Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Górnie

 

 

Źródła:

• T. Millon, R. Davis i in. „Osobowość antyspołeczne” w: „Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie”, Instytut Psychologii Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa, 2005, s. 135 - 186;

• B. Gulla „Gniew, agresja i przemoc w wybranych zaburzeniach psychopatologicznych” Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Jagiellońska, 2020;

• B. Pastwa-Wojciechowska „Psychopatyczne / antyspołeczne zaburzenia osobowości” w: Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej red. L. Cierpiałkowska, I. E. Soroko, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, 2017, s. 214 – 234.