Gaslighting jako forma przemocy psychicznej

2024-02-13

Gaslighting – tak określana jest forma przemocy psychicznej. W języku polskim nie ma odpowiednika. Samo określenie wywodzi się ze sztuki teatralnej „Gaslight” autorstwa Patrica Hamiltona. Opowiada ona o mężczyźnie, który znęcał się nad żoną, wmawiając jej chorobę psychiczną. Mąż głównej bohaterki wpiera jej, że znikające przedmioty, dziwne odgłosy w domu, czy zapalane przez niego lampy gazowe, to jedynie wytwór jej chorego umysłu. Na skutek tych działań kobieta staje się coraz bardziej zalękniona i niepewna.

Charakterystyka Gaslighting

Gaslighting jako forma przemocy polega na psychicznej manipulacji drugą osobą
w celu zniekształcenia jej sposobu spostrzegania rzeczywistości. Osoba manipulowana zaczyna mieć wątpliwości wobec własnej percepcji czy pamięci, wzrasta w niej poczucie bezradności, obaw i zdezorientowania. Skutkuje to obniżoną samooceną i wiarą we własne możliwości. Mogą pojawić się stany lękowe, depresja, a w ostateczności osoba manipulowana zaczyna wątpić we własne zdrowie psychiczne.

Sposoby manipulowania w Gaslighting

W tym rodzaju przemocy psychicznej możemy zaobserwować kilka sposobów manipulacji:

Ignorowanie - pomijanie osoby oraz tego co mówi i robi, niezwracanie uwagi na próby nawiązania kontaktu czy inicjowania rozmowy, bagatelizowanie wyjaśnień swojej perspektywy, prezentowania sposobu myślenia czy uzasadnienia decyzji.
Odmawianie - osoba stosująca przemoc pomimo próśb, odmawia prawa do wypowiedzi i prezentowania refleksji i przemyśleń, sugeruje, przy tym że są one niewłaściwe czy mało realne.
Zmiana tematu - w sytuacji kiedy osoba doświadczająca manipulacji mówi
o poczuciu krzywdy, gaslighter zmienia temat, zaczyna sugerować, że druga osoba zmyśla, przesadza i pewnie ma jakiś kryzys czy źle się czuje.
Kontrargumentowanie - osoba stosująca przemoc podważa zdolności pamięciowe czy logicznego myślenia. Dodatkowo często wymyśla nowe szczegóły, stanowczo zaprzecza własnym czynom, sugerując, że zrobił to ktoś inny.
Dyskredytowanie - gaslighter sugeruje osobom ze środowiska, że osoba doświadczająca przemocy nie pamięta poprawnie zdarzeń, myli się, a nawet zmyśla, co prowadzi do podważania jej wiarygodności w oczach innych, a nawet kompromitowania.
Oskarżanie - osoba stosująca przemoc, zarzuca partnerce/partnerowi, że to ona/on specjalnie wprowadza błąd, nie potrafi rozumieć intencji, chce zaszkodzić, mści się lub chce zniszczyć związek.
Izolowanie - odseparowywanie od najbliższych, podważenie sensu relacji społecznych, gaslighter próbuje skłócić ofiarę z innymi, by ta została sama i nie miała możliwości weryfikacji swoich wątpliwości.
Podważanie uczuć – wmawianie ofierze, co ona czuje lub podważanie jej uczuć, częste zarzucanie, że przesadza, histeryzuje czy wyolbrzymia, a każda emocjonalna reakcja traktuje jest jako dowód niezrównoważenia.
Podkreślanie wad – w formie żartów i docinek wytykanie błędów i porażek .

Zwroty w Gaslighting

W tej formie manipulacji gaslighter może często używać konkretnych zwrotów w celu zakwestionowania zdrowia psychicznego, podważania samooceny czy sugerując problemy
z pamięcią, np.:

„Jak zawsze dramatyzujesz/histeryzujesz”
„Przestań wymyślać”
„Niczego nie zrobiłem/am, wydawało Ci się”
„Wszystko przekręcasz, było inaczej”
„Nie mogłaś/eś widzieć tego, o czym mówisz?”
„Tobie się kompletnie pomieszało”
„Zacznij się leczyć”
„Chyba masz jakieś przywidzenia”
„Nigdy czegoś takiego nie powiedziałam/em” albo „Nigdy czegoś takiego nie zrobiłem/am”
„Ja tylko żartowałem/am”

Pomoc w obliczy manipulacji

Ważne, by posiadać informację na temat przemocy, jej przejawów i mechanizmów. Wiedza na temat przemocy psychicznej, a w tym gaslightingu pozwala być bardziej czujnym na przejawy manipulacji. Nie wolno rezygnować z relacji z innymi ludźmi. Zaufane osoby będą obiektywniej patrzeć na dane wydarzenia, wspierać w chwilach zwątpienia i być pomocą w chwilach zagrożenia. Warto też skorzystać z specjalistycznej pomocy – psychologa, psychoterapeuty, specjalistów pracujących w telefonach zaufania. Pomocne też bywa gromadzenie dowodów, na przeciwdziałanie manipulacji – zdjęć, nagrań, zachowanych smsów, czy robienie własnych notatek. Zawsze warto szukać pomocy, nawet jeżeli sytuacja wydaje się początkowo niemożliwa do przezwyciężenia.

Joanna Knutel – psycholog Ośrodka
Interwencji Kryzysowej w Gornie

Źródła:

M. Romańczuk-Grącka, „Gaslighting jako forma przemocy psychicznej”, Studia Prawnoustrojowe, (52), 2021, s. 411-425
Zachmann, „Gaslighting – okrutna forma psychicznej manipulacji” Niebieska Akademia Warszawska, 2023
https://www.focus.pl/artykul/najsubtelniejsza-i-najokrutniejsza-forma-przemocy-gaslighting-to-pojecie-lepiej-znac
https://www.superego.com.pl/gaslighting-co-to-jest/

Czytano: 3876 razy

Powrót

Gaslighting jako forma przemocy psychicznej

Sposoby manipulowania w Gaslighting

GALERIA