Jesienią ubiegłego roku, w ramach ogólnopolskiego projektu „Drogi dla  Natury”, w którym bierze udział nasza gmina, odbył się przegląd zadrzewień przydrożnych. Głównym organizatorem projektu dotyczącego drzew i ich ochrony, którego polskie działania odbywają się w 90 gminach,  jest Fundacja Ekorozwoju FER z Wrocławia. Projekt wspiera finansowo program LIFE+ Unii Europejskiej oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W ramach jesiennych prac zespół ekologów ze Stowarzyszenia „EKOSKOP” objechał drogi gminy, by „z natury” spisać zachowane aleje i szpalery drzew. O alei mówimy gdy droga obsadzona jest po obu stronach drzewami (jedno lub wielogatunkowymi, jedno lub wielowiekowymi) o określonej kompozycji. Szpaler to jednorzędowe nasadzenie drzew, których korony tworzą zwartą ścianę zieleni. W Gminie pod uwagę wzięto odcinki dróg, gdzie na 100 metrach pozostało minimum 5 drzew stanowiących kiedyś aleję lub szpaler przydrożny. Podczas wykonanych prac stosowano uproszczoną (ogólną) inwentaryzację dendrologiczną. Dokonywano liczenia drzew po obu stronach drogi, określano ich gatunek i mierzono rozstaw drzew, dokonywano  pomiaru szerokości jezdni, pomiaru odległości drzew od krawędzi jezdni, w przypadku alei mierzono szerokość między szpalerami. Stan jakościowy alei określano poprzez oszacowany procent ubytków drzew w stosunku do pierwotnego (z założenia kompletnego i zwartego) nasadzenia. Aleje i szpalery określano jako:  zwarta pełna, zwarta z lukami, przerzedzona, w stanie pofragmentowanym i zachowana jako śladowa. Bardzo interesujące były pomiary pierśnicy drzew (czyli ich obwód na wysokości 130 cm). Pomiar ten wiele mówi o stosunku mieszkańców do drzew. Jeśli pomiędzy wiekowymi drzewami znajdujemy kilkunastoletnie nasadzenia wiemy, że gdzieś w gminie lub miejscowości mieszka miłośnik drzew który naprawił naturalny lub losowy ubytek w nasadzeniu.  W trakcie pomiarów określano (bardzo ogólnie i wyłącznie na podstawie oględzin zewnętrznych) stan zdrowotny drzew od bardzo dobrego do złego (w skali 4 stopniowej). W trakcie wykonywanych prac określono konieczne zabiegi pielęgnacyjne, rozpoznano drzewa do wycinki, rozpoznano sytuację w zakresie kolizji nasadzeń z elementami infrastruktury i wykonywano dokumentację fotograficzną. Na koniec każdego pomiaru określano początek i koniec alei lub szpaleru za pomocą urządzenia GPS.

W trakcie prac opisano 6 alei oraz 8 szpalerów drzew przydrożnych o łącznej długość 5470 m z 514 okazami zinwentaryzowanych drzew. Najbardziej imponującą jest pozostałość 200-letniej alei lipowej w Trzebownisku, która pierwotnie wiodła aż do Jasionki. Dziesięć ostatnich lip drobnolistnych o pierśnicy (czyli obwodzie pnia na wysokości 130 cm)  od 200 cm do 500 cm jest cennym i godnym dumy pomnikiem przyrody. Podobnie piękne (ale już nie w układzie alejowym) starodrzewie znajdują się w otoczniach kościoła oraz dawnego pałacu w Łące (XVIII w.), w parku zespołu dworskiego w Jasionce (pocz. XIX w.), w pozostałości parku dworskiego w Zaczerniu oraz w otoczeniu  kościoła parafialnego w Stobiernej (XVIII/XIX).

Pozostałe aleje i szpalery sadzone były w XX wieku i drzewa rzadko przekraczają pierśnice 120 cm - 150 cm. W nasadzeniach przydrożnych jako gatunek dominują jesiony wyniosłe których zliczono  248 szt. oraz  lipy drobnolistne (127 szt.). Te dwa gatunki stanowią aż  73% wszystkich drzew posadzonych w gminnych szpalerach i alejach. Innymi gatunkami są klon jawor, klon pospolity, orzech włoski, olsza szara i grochodrzew. Dziwi brak choć jednego dębu – drzewa  dla polskiej historii mitycznego i kiedyś powszechnie sadzonego w alejach i szpalerach na zachodzie i północy Polski. Drzewa przydrożne w gminie na ogół są w dobrym stanie zdrowotnym, choć w wielu przypadkach niezbędne są drobne zabiegi pielęgnacyjne, a 18 drzew wymaga zabezpieczenia przed wyłamaniem V-kształtnych i niebezpiecznych rozwidleń. Takie V-kształtne rozwidlenia w przypadku starych drzew bywają niebezpieczne, bo wrażliwe na porywiste wiatry. Podczas inwentaryzacji zauważono, że czas naruszył dawne nasadzenia przydrożne. Połowa alei i szpalerów jest wyraźnie przerzedzona, a w pozostałych wykazano luki, które w wielu przypadkach można uzupełnić nowymi drzewami. Akcja nasadzeń nowych drzew powinna być najważniejszym efektem programu. Wykonujący „gminny program zadrzewieniowy” rekomendują dosadzenie w szpalerach i alejach 266 nowych drzew przydrożnych. W oparciu o tradycje gminy i przekonania własne sugeruje się posadzenie  188 lip drobnolistnych, 8 jesionów, 70 klonów zwyczajnych. Preferowany gatunek to lipa drobnolistna. Jest to drzewo długowieczne i wyjątkowo piękne, tradycyjnie sadzone jako gatunek alejowy w Galicji w XIX i XX wieku. Jednocześnie lipa jako drzewo miododajne zapewni w przyszłości pożytek owadom  pozytywnie wpływając na stan lokalnej bioróżnorodności.
 
Mirosław Ruszała
Stowarzyszenie „EKOSKOP”